OTONOM OTOMOBİL HUKUKU

Sorumluluk, otomobil şirketine mi, araç yazılımını yapan şirkete mi, yoksa araç sahibine mi yüklenmeli veyahut bilgisayar mı cezalandırılmalıdır? Karmaşıklaşan nokta ve tartışmalar burada başlıyor.

Değerli okurlar, bu hafta yakın bir arkadaşım Tesla Model Y isimli yeni otomobilini teslim aldı. Aradan geçen bir kaç günün ardından bende otomobile binme fırsatı buldum. Özellikle iç tasarımı ve teknolojik özellikleri ile çok farklı bir araç. En çok dikkatimi çeken özelliği ise otonom sürüş teknolojisine neredeyse hazır bir araç olması ve Tesla marka araçların “self driving” özelliği dikkatimi çekti. Bu özellik henüz Türkiyede tam olarak aktif bir biçimde çalışmıyormuş ancak ABD de önemli ölçüde gelişmelerin olduğu, yakın gelecekte sürücüsüz şekilde seyahat edebilmenin mümkün olacağını öğrendim. 

Öncelikle sürücüsüz bir otomobilin trafikte seyri ne derece mümkün bunun üzerine konuşalım. Karayolları Trafik Kanunu(KTK), karayollarında, can ve mal güvenliği yönünden trafik düzenini sağlamak ve trafik güvenliğini ilgilendiren tüm konularda önlemler almış, düzenlemeler yapmıştır. KTK’nın üçüncü maddesinde otomobil ve şoför tanımları sırasıyla verilmiş olup “sürücüsü dahil” ve “motorlu taşıtı süren kişi”  ifadeleri ile otomobillerin sürücülerinin olması gerektiğini belirtmiş olup, bu günün koşullarında otomobiller için şöförsüz sürüşün mümkün olmadığını çıkarımı kolaycak yapılabilir. Peki gelecekte otomobillerin otonom bir şekilde sürüş yapabildiğini varsayarsak karıştıkları muhtemel kazalardaki durumlarda kimler sorumlu olabilir? 

Karayolları Trafik Kanununun seksen beşinci maddesinde “Bir motorlu aracın işletilmesi bir kimsenin ölümüne veya yaralanmasına yahut bir şeyin zarara uğramasına sebep olursa,.....motorlu aracın işleteni, doğan zarardan müştereken ve müteselsilen sorumlu olurlar.”

ifadesi ile sorumluluğu işletene yüklemiştir. İşleten en kısa tanımı ile otomobilin sahibi demektir. Özetle yapılan kazalarda şoförü değil, otomobil sahiplerini sorumlu tutmaktadır ve meydana gelen maddi zararlar da işleten tarafından tanzim edilmek zorundadır. Yani otonom özellikli aracınız öndeki araca çarpması durumunda meydana gelen maddi zararları siz karşılamak zorundasınız. Peki ya ölümle sonuçlanan bir kazada durum nasıl ele alınabilir? Trafik kazasında bir kişinin ölümüne sebebiyet verilmesi durumunda kusurlu şoför sorumlu tutulur. Direksiyonda oturan kişinin kusurlu olması durumunda sorumluluk şoföre aittir. Otonom bir otomobilde şoför olmadığı için sorumluluk, otomobil şirketine mi, araç yazılımını yapan şirkete mi, yoksa araç sahibine mi yüklenmeli veyahut bilgisayar mı cezalandırılmalıdır? Karmaşıklaşan nokta ve tartışmalar burada başlıyor. Bence ele almamız gereken nokta kusurluluk olmalıdır. Her olayın temeli ve özüne bakılıp kusur tespit edilmeli ve kusurlu kişi cezalandırılmalı. Örneğin, ocak ayında otomobiline kar lastiği takmadığı için fren mesafesi artan ve duramayıp kazaya sebebiyet verilmesi durumunda, otonom bilgisayar gerekli zamanda frene basmışsa, aracın frenleri sağlam bir şekilde çalışıyorsa ve kaza işletenin lastikleri değiştirmemesinden kaynalıyorsa asıl kusurlu araç sahibi olduğu için o sorumlu tutulmalıdır. yazılımsal veya teknik sorunlar sebebiyle meydana gelen kazada ise şirket sorumlu tutulmalıdır. Buradaki ana etken kimin kusurlu olduğu ve kazaya neyin, kimin sebebiyet verdiğini bulmak ve kazanın neden meydana geldiğini araştırmak olmalıdır. Bu değerlendirmeler ışığında ancak doğru yargıya ulaşılabilir. Fikrimce doğrudan aracı, yapay zekayı veya işleteni suçlamak doğru bir yaklaşım olmayacaktır.

Karayolları yada sinyalizasyondan sorumlu birimlerde sorumlu olmalı mı?

Ölüm ve yaralanmalarda ceza yargısı bakımında ele alındığında kast ve taksir kavramları ile karşılaşırız. Bu iki kavram oldukça karmaşıktır aslında ancak sizleri aydınlatmak için çok kısa değineyim. Kast bile isteye yapmak, taksir ise, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı bir şekilde hareket etmektir. Günlük hayat ve yaşamın gerektirdiği aksilikler ve eksiklikler her yerde olduğu gibi trafik levhaları, işaretlerinde de olabilir ki bu hayatın olağan akışına uygudur.

Nasıl ki böyle durumlarda daha dikkatli davranıp kazaya sebep olmamaya çalışan biz şöförler isek bu gibi durumlarda da otonom aracın daha dikkatli olması gereklidir. örneğin daha çok veriyi işleyip kazayı engellemeli, tabiri caizse gözünü açmalıdır. Geliyim en başta açıkladığım kavramlara, araçların kasti hareket ederek bir insanı öldürme ihtimalini dışarda tutarak bu ihtimali değerlendirmiyorum. Trafik ışıklarının bozuk olduğu bir sokakta karşıdan karşıya geçen bir kişiye çarpması ve öldürmesi olayında

taksirle insan öldürme suçunu işlemiş sayılıyorsa aynı şekilde fikrimce burada bu karar verilmelidir çünkü bu kazanın meydana gelmesinin sebebi otomobil sürmenin doğal riskidir. Kütlece ağır ve hızlı giden bir cismin birisine çarpması durumunda kişiye zarar verebileceği herkes tarafından bilinebilir bir durumdur. Bu araçların karıştığı kazalarda ise sorumluluk doğrudan araçla ilintili kişilere yüklenmelidir. Otonom araçlar insanın konforunu artırıp trafikte daha az yorulmasını amaçlar. Faydaları olduğu gibi kazalara karışabileceği gerçeğide insanlar tarafından bilinebilir ve öngörülebilir bir olaydır. Taksir de tam olarak bu gibi durumları açıklamaktadır. elbetteki belirtiğiniz gibi trafikteki bu unsurların karayolları güvenliği için mükemmeliyetçi olması gerekir ancak otonom sürüşten menfaat elde eden kişilerin meydana gelen olaylardan sorumlu olması fikrimce daha önemlidir. İnsanlar kolaylık bakımından bir menfaat elde ederken, şirket ise bu özelliği ile öne çıkıp ekstra bir gelir elde etmekte, otonom sürüş yazılımları satarak kazanç elde etmektedir bu özelliği sunan ve kullananlar belirtiğiniz eksikliklerin hayatın olağan akışında olabileceğini bilip bu gibi durumlar için önlem alarak dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı hareket etmemleri ve kazaların önlenmesi için çaba sarf etmelidirler.

Bence otonom araçlar sürüş konforunu ve güvenliği arttırmak ayrıca kazaları önleme konusunda insanlara iyi bir yardımcı olabilir ancak tüm kontrolü bir bilgisayara bırakmak ve beni X noktasına götür demek pek güvenliği gözükmüyor.