AVRUPA BİRLİĞİ SÜRECİ VE BALKANLARA YATIRIM

Yapılan araştırmalarda AB üyesi olmayan balkan ülkelerinde yaşayan genç nüfusun büyük bir çoğunluğunun işsizlik ve düşük ücretler nedeniyle AB üyesi ülkelere göç etme eğiliminde oldukları görülmektedir, yani perde arkasına baktığımız zaman bu ülkelerin yatırıma ve kalkınmaya ihtiyacı olduğunu ve personel bulmakta zorluk çekilmeyeceğini görüyoruz.

Bu yazımızda balkan ülkelerinin genel durumuna, Avrupa Birliğine entegre süreçlerine ve ekonomik fırsatlara değineceğiz.

Avrupa Birliği üyesi olmayan balkan ülkelerine bakarsak bunlar alfabetik sırayla;

-          Arnavutluk

-          Bosna Hersek

-          Karadağ

-          Kosova

-          Kuzey Makedonya

-          Sırbistan ‘dır

Bu ülkelerin para birimlerine bakıldığı zaman stabil olduğunu görüyoruz

Karadağ ve Kosova resmi para birimi olarak EURO kullanmaktadırlar. Bu sayede yatırımcılara EURO bazında ticaret imkanı sağlamaktadır, uzun vadeli yatırımlarınızın büyüdüğü güvenli bir liman olarak düşünülebilir.

Bosna Hersek ise para birimi olarak Bosna Hersek Markı (BAM-KM) Kullanılmakta olup 1 EUR = 1.95KM’ye sabitlenmiştir ayrıca Euro’da bir çok işletme tarafından kabul edilmektedir. Bu durumu incelediğimizde para birimi avantajı bakımından Bosna Hersek’in Karadağ ve Kosova’dan bir farklı olmadığını gözlemliyoruz.

Kuzey Makedonya’yı para birimi olarak incelediğimizde ise Makedon Dinarının tıpkı Bosna Hersek Markı gibi Euro bazında sabitlendiğini görüyoruz yani yine benzer avantajlara sahip.

Arnavutluk’ta resmi para birimi olarak Arnavut Leki, Sırbistan’da ise Sırp Dinarı kullanıldığını görüyoruz. Bu para birimlerinin uzun vadeli grafiklerini incelediğimizde genel olarak EUR ve USD karşısında istikrarlı olduğunu söyleyebiliriz.

Balkanların Nüfus ve İş Gücü Avantajları

Yüksek ve kalifiye nüfusu incelediğimizde sırasıyla

-          Sırbistan

-          Bosna Hersek

-          Arnavutluk

-          Kuzey Makedonya

-          Kosova

-          Karadağ’ı görmekteyiz

Yapılan araştırmalarda AB üyesi olmayan balkan ülkelerinde yaşayan genç nüfusun büyük bir çoğunluğunun işsizlik ve düşük ücretler nedeniyle AB üyesi ülkelere göç etme eğiliminde oldukları görülmektedir, yani perde arkasına baktığımız zaman bu ülkelerin yatırıma ve kalkınmaya ihtiyacı olduğunu ve personel bulmakta zorluk çekilmeyeceğini görüyoruz.

Maaş ve İş Gücü Avantajları

AB üyesi olmayan balkan devletlerinde çalışanların ortalama net maaşlarını incelediğimiz zaman;

-          803 EUR ile Karadağ’ın ilk sırada olduğu

-          726 EUR ile Sırbistan’ın ikinci sırada olduğu

-          652 EUR ile Bosna Hersek’in üçüncü sırada olduğu görülmektedir.

-          Arnavutluk, Kosova ve Kuzey Makedonya ise 400-550 EUR ortalama ile yatırımcılara en ucuz iş gücünü sağlayan ülkelerdir.

Avrupa Birliği Süreçleri

Kosova hariç diğer balkan ülkeleri Avrupa Birliği Aday ülkeleridir.

Açılan ve kapanan fasıl sayıları, siyasi istikrar, AB uyum yasaları, yolsuzlukla mücadele v.b gibi başlıklar incelendiğinde üyeliğe en yakın ülkenin Karadağ olduğunu görmekteyiz. Bölgede araştırmalar yürüten biri olarak kısa vadede Karadağ’ın AB üyesi olmasını bekliyorum.

Yine bu başlıklar dikkate alındığında orta vadede Kuzey Makedonya, Uzun vadede ise Arnavutluk, Sırbistan ve Bosna Hersek’in üye olabileceğini öngörüyorum.

Kosova şu an yaşadığı diplomatik olağanüstü şartlar nedeniyle (BM üyesi olamama, AB içinde bazı devletler tarafından tanınmama) her ne kadar AB standartlarını büyük ölçüde karşılayabilen bir ülke olsa da (Yolsuzlukla mücadele, hukukun üstünlüğü, altyapı projeleri.) AB üyelik süreci şu an için mümkün görünmüyor ama şunu belirtmem gerekirse Kosova ve AB arasında vize serbestliği antlaşması imzalandı. Bu antlaşmaya göre 2024 Ocak ayı itibariyle Kosova vatandaşları Schengen bölgesine vizesiz erişim hakkı elde edecek. Bu gelişmeyi Kosova’nın Avrupa Birliği entegrasyonu sürecinde olumlu görüyorum.

2028 yılına kadar Karadağ ve Kuzey Makedonya’nın. 2040 yılına kadar ise diğer tüm balkan ülkelerinin Avrupa Birliğine dahil olacağını öngörüyorum.

Vergi, Teşvik ve Altyapı Avantajları

Balkan ülkeleri yabancı yatırımcı çekebilmek adına yatırımcı adaylarına çeşitli vergi avantajları sunar.

Avrupa’da 2000’ler boyunca Polonya, Çekya ve Macaristan gibi ülkeler ciddi yabancı yatırım çekti ve bu ülkelerde artık doygunluk yaşanıyor. Yeni dönemde balkan ülkeleri yabancı yatırımcıların radarında. Bu ülkeler içinde AB ile adaylık sürecinde olanlar daha fazla dikkat çekiyor.

Örnek vermek gerekirse Karadağ’da genel KDV oranı %21’dir ancak sektörlere göre değişkenlik gösterebilir, %7’ye kadar bu oran düşebilir.

Gerek ulaşım kolaylığı, gerekse de Avrupa Birliği sınırlarına yakınlık yani AB’ye açılan kapı olmaları neticesiyle balkan devletleri bir çok yatırım almaya ve kalkınmaya devam ediyor. Özellikle üretim tesisi kurma konusunda bölgesel avantajlar, özelleştirme, imtiyaz devirleri, verilen devlet teşvikleri, arazi hibeleri yatırımcılara ciddi oranda avantaj sağlamaktadır.

Türkiye Şirketlerinin Gözdesi Balkanlar

Türk firmaları balkan ülkelerine yıllardır ciddi yatırımlar yapmaktadırlar Altyapı projelerinden tutun finans sektörüne kadar bazı örneklerle yazımda paylaşıyorum.

Enka İnşaat tarafından yapılan Kosova – Makedonya Elez Han otoyolu.

Limak tarafından yapılan Kosova Adem Jashari Uluslararası Havalimanı

Makedonya’da faaliyet gösteren Halkbank ve mobilya sektörü öncülerinden Doğtaş.

Çalık Holding tarafından kurulan Kosova ve Arnavutluk’ta faaliyet gösteren BKT Bankası

Kosova’nın büyük bankalarından biri olan İş Bank Kosova

Karadağ ve Bosna Hersek’te faaliyet gösteren Ziraat Bankası.

Yabancı Yatırımcıların Gözdesi Balkanlar

Dünyanın bir çok ülkesinden yabancı şirketler balkanlara küçük ölçekli, orta ölçekli ve büyük ölçekli yatırımlar yapmaktadırlar. Özellikle Turizm, İnşaat, İmalat sektörleri ile altyapı projeleri ön plana çıkmaktadır.

Çinli firma tarafından yapımına devam edilen Karadağ otoyol projesi

Karadağ / Tivat Porto Montenegro Projesi

Dukley Gardens Budva Projesi

Bu projeler örnek niteliğinde yazımıza eklenmiş olup bir çok mevcut veya planlanan yatırımlar vardır.

Son olarak Avrupa ülkelerinin büyüme oranlarına göz atalım;

2023 Yılı IMF Verilerine göre kıtada en çok GSYİH büyüme gösteren ilk üç ülke sırasıyla;

• Karadağ %4.5

• Türkiye %4

• Kosova %3.8

GSYİH küçülme gösteren ilk üç ülke sırayla;

• Estonya %-2.3

• İsveç %-0.7

• Almanya %-0.5

Bu verileri incelediğimizde doymuş Avrupa ülkelerinin küçüldüğünü ama gelişime açık, yeni ve dinamik balkan ülkelerinin büyüme gösterdiğini söyleyebiliriz. Her ne kadar önlerinde katetmeleri gereken yollar olsa da ilerleyen yıllarda Balkan devletlerinin önemli noktalara ulaşacağını görmek için kahin olmaya gerek yok. :)

Sonuç olarak Balkanlar yatırımcılar için adeta bir cazibe merkezi haline gelmeye devam ediyor. Gelişen ekonomileri, istikrar, uygun ve kalifiye iş gücü, sektör açıkları, düşük enflasyon oranları, stabil para birimi, AB üyelik süreçleri, teşvikler ve vergi avantajları gibi bir çok başlıkta gerçekten yabancı yatırımcılara ciddi kolaylıklar sağlıyor ve güven veriyor.

AB öncesi balkanlara yatırım için halen geç değil. Balkanlar küçük veya büyük farketmeksizin yatırımcılarını bekliyor.